Dennis Dieks

Toespraak tot Dennis Dieks op 25 november 2014 (in het Restaurant ‘Selamat Makan’ aan de Voorstraat op nummer 100, te Utrecht)

Beste Dennis,

Het doet me deugd je bij dit afscheidsetentje te mogen toespreken. Er is namelijk iets ongewoons dat ons bindt. Die binding is drieëntwintig jaar geleden tot stand gekomen, toen we elkaar voor het eerst zagen. Weet je nog dat het in de kantine op de eerste verdieping van het Buys Ballot was? Je had toen reeds bewezen dat de kwantummechanica de werkelijke wereld op een objectieve manier beschrijft, en dat terwijl je tien jaar jonger was dan ik. Je artikel stond in de Annalen der Physik, in band 7. Het had grote indruk op mij gemaakt.

Om er iets tegenover te stellen heb ik je toen verteld Plato te lezen, al was het in de archaïsche vertaling van De Win. Die vertaling gebruik ik ook, zei je meteen. Zelfs voor een theoreticus van jouw klasse moet het originele Grieks aan de lastige kant geweest zijn. Maar laat ik je zeggen dat het voor een eenvoudige experimentator al helemaal een klus geweest is om zich in de grondslagen der kennis in te lezen. Het ligt een beetje voor de hand dat we over Thaetetus gepraat hebben, want ik had juist het commentaar van Bostock op die dialoog gekocht.

Je weet dat Socrates tot de conclusie kwam dat de man die hij had ondervraagd, Theaetetus, niet kon zeggen wat kennis is. Ook als kennis een juiste opvatting zou zijn die met een redelijke verklaring werd aangevuld, bleek die definitie ανεμιαια te zijn. Wind. Sta me toe hier even Grieks te praten:

        ‘η μαιευτικη τεχνη         ‘ημιν φησι          ανεμιαια          γεγενησθαι

        de verloskunde          zegt ons [dat er]       wind          [uit] voortkomt

Ik hoef je natuurlijk niet te zeggen dat Socrates zich een vroedvrouw noemde, een verloskundige die met τεχνη uit studenten tevoorschijn wist te halen wat er al in zat.

Moet ik wél zeggen waarom die definitie van kennis wind losmaakt: ανεμιαια? Dat is zo omdat de redelijke verklaring geen eigen inhoud heeft. In het redelijk zijn van de verklaring keert het juist zijn van de opvatting terug. Het is een cirkel. Om iets zinnigs te beweren moet je aan een object een predikaat toevoegen, iets van een andere categorie. Dat leert iemand die het commentaar van Bostock op Theaetetus leest. Citaat: ’A statement is made by putting together two expressions of different categories.’

Voorbeeld: Als we hier Dendeng blado bestellen, dan is Dendeng het object, rundvlees, en blado het predikaat, sambalsaus. Sambalsaus is van een andere categorie en voegt iets pittigs toe, zodat we er zeker van kunnen zijn dat Dendeng blado geen ανεμιαια maar integendeel een pittig gemaakt stukje rundvlees is.

Dit brengt me op iets anders dat ook pittig is, of pittig genoemd kan worden: ‘η μαιευτικη τεχνη ‘ημιν φησι – de verloskunde zegt ons dat de kwantummechanica de werkelijke wereld mogelijkerwijs niet op een objectieve manier beschrijft. Niet een logisch argument, maar een experiment beslist immers wat werkelijk is. Hier bedoel ik niet een nieuw experiment mee dat verborgen variabelen aan zou tonen. Nee, ik houd het graag gezellig en overzichtelijk. Ik bedoel mijn eigen experiment door na de geschiedenis van een geldkloppende uitgeverij De werkelijke wereld te beschrijven.

Ook hier een citaat: ‘Ze lag zwijgend op de divan en wist niet welk tafereel of welke geschiedenis ze zich voor moest stellen. Had ze meer dan twee liefhebbers gehad? Wat zou ze trouwens kunnen weten van oorzaken en gevolgen?’

Zo is het maar net: wat kunnen we weten? Beste Dennis, omdat ik met jou de belangstelling voor oorzaken en gevolgen deel, is het passend en symbolisch je bij dit etentje zowel het Theaetetus–commentaar als De werkelijke wereld cadeau te doen.